DIn Mehmeti (1929 - 2010)

Shkrimtar shqiptar nga Kosova. Ka studiuar për gjuhë dhe letërsi shqipe në Universitetin e Beogradit. Ai ka qenë profesor në Shkollën Pedagogjike të Gjakovës. Në mars 1999 u njoftua nga shumë burime informacioni se ai u vra nga policia serbe gjatë Luftës së Kosovës, por pas disa ditësh ky njoftim u përgënjeshtrua. Edhe pse ka botuar disa proza, kritika letrare dhe një dramë, Din Mehmeti njihet kryesisht për poezinë e tij figurative, e cila është botuar që nga viti 1961 deri në vitin 1999 në 16 vëllime. Poezinë e parë e botoi në vitin 1949 në revistën letrare Jeta e Re. Poezia e Din Mehmetit shquhet për ndjeshmëri popullore. Ashtu si dhe Ali Podrimja, i cili është po nga Gjakova, ai mbështetet në shumë figura, metafora, dhe simbole të poezisë popullore të Shqipërisë së Veriut për të mbrujtur dhe ndërtuar lirikat e tij të trazuara me vizionin stoik të malësorëve. Megjithëse është një fllad i lehtë romantik që përshkon poezinë e tij, sikundër e pati cilësuar dikur kritiku Rexhep Qosja, ky përdorim krijues i folklorit është i shkrirë fuqishëm me një rrjedhë realiste, herë-herë ironike, që buron pjesërisht nga etika e revoltës në traditën e Migjenit (1911-1938) dhe Esad Mekulit (lindur në 1916). Shqetësimi poetik i Din Mehmetit, megjithatë, nuk i drejtohet protestës mesianike ose kritikës sociale, por krijimtarisë artistike dhe përvojës individuale. Libri i tij "As në tokë as në qiell" është e ndarë në pesë cikle : "Trimat e këngës sime", "Bishat e bardha", "Kujtesa e letrave", "Barka ime mbahu", dhe "Këngë për vete". Titulli i ciklit të katërt, "Barka ime mbahu", është ndofta simbolik për praninë e sotme e letrave shqipe, bile edhe të shqiptarëve në Jugosllavi. Ai vjen nga poezia "Dialog me liqenin", shkruar në Strugë buzë Liqenit të Ohrit në kufirin jugosllavo-shqiptar, gjatë Festës Ndërkombëtare të Poezisë në Strugë në gusht 1987. 

Poezit:
Krismë është emri im 
Kosovë zog i diellit

 

Që të rriten lulet e bardha

1.
Flini të qetë,
Se në gjakun tuaj do të shumëzohën
pranverat e pavdekshme
e zogjtë do të ndërtojnë cerdhe
plisave tuaj të tretur.

Ju dhatë gjërat më të shtrenjta
për të ngritur tempuj prej gjaku,
që dielli të mos rrënohet,
që toka të mos digjet.

ju mbollët besimin e jetës
në rrënjët e luleve
dhe me eshtra shkruat
biografinë e dritës....


2.
Flini të qetë!
kjo tokë ju lindi
nga hiri i ëndrrave të lirisë.
që të këtë rreze dita,
që të këtë ujë burimi,
që të rriten lulet e bardha në mendjen e njerëzimit,
që nga shpirti të shpërthejë bardhësia
që liri të ketë me bollëk,
që të shtrohet buka pa frikë në sofër,
që njeriu mbi tjetrin të mos ngrihet si bishë,
që kopsht lulediejsh të bëhet jeta.

3.
Flini!
Ju ka hije gjumi i përjetshëm,
sepse s'deshët të jetoni të vdekur në jetë,
pa dashuri,
pa gaz në fytyrë,
pa shpresa në zemër,
pa tokë, që mbani si shtrojë
pa qiell, që mbani si mbulojë,
pa lumenj, që ju burojnë në sy,
pa diell, që mbani në duar...

4. Flini të qetë!
Ju s'keni pse të ankoheni,
gjërat më të shtrenjta i dhatë për Kosovën,
dhe dashurinë tuaj e shenuat
në cdo lule,
në cdo gur,
në cdo rrugë.

Mallkimi i Gjakut

Zbraze , zbraze një pushkë
në derë të oborrit, o Zeqë Shpati !
Le të zgjohen të përgjumurit
strofujve të gjëmimeve shekullore,
Se sot po na shkon Fata e po shuhet kënga e dashurisë 
që këndoi plangjeve tona !
Po te shkon Fatë zeza , o bacë
me sy të qëndisur me ngjyrën e kopshteve ,
me buzë posa të skuqura në bukën e misrit të ri….

O, çikë e pate
E jo fëmijë të gjetur buzë rrugëve ! 
O, e as rroktare jo
Për të punuar nëpër ara

Pse je shurdhuar , bre bacë ?
A s’kallesh në flakën e krahëve të vogëlushes së dashur
Që e fale pa dëshirën e saj ?

Po të shkon Fata me flokë bishtaleca të shelgjishteve
në zbërthim,
me harqe vetullash—dy krahë lejleku në fluturim ,
me bebëza vizëlluse—dy liqene të fshehura
në pishnajë….

O, ae di , Zeq Shpati, 
se për ty vetima hapësirën shpon
lumenjtë dalin nga shtrati me zllapa pikëllimi në brigje,
se mordja mbi pullaze zdirgjet dhe lëpin jetën
E pëllumbave
që ajo ushqyer i ka me troha buke në shtigje

Zbraze fjalën si pushkën dikur, o Zeq Shpati
qëllo hallkën e vargonjve të ndryshkur
duarve të vogëlusheve tona
se
S’është kanu gjaku yt të mallkojë !…

KRISMË ËSHTË EMRI IM

Kam bredhur rrafshit të Dukagjinit
me tupan të plasur pas shpinde,
prej dasmës në dasëm
prej lindjes në lindje
duke ngritur zërin e kullave
mbi re të nxira,
unë tupanxhiu i djegur.

Hej,    krismë është emri im,
krismë është jeta dhe vdekja ime!

2

Mos t'ju vijë çudi
që në shumë vende më ka plasur balli
si gjollës së rjepur në verë
pritjeve të ditëve të mëdha
përcjelljeve të kohërave të vdekura.

Mos t'ju vijë çudi
që agimet e mjegulluara
e njohin veten në sytë mi,
plot ëndrra të idhta të kësaj toke:

I

Më kujtohet një kohë e hekurt,
kur erdh një hordhi kalorsish të dalë bese
dhe u ngulën në oborret tona të nemura
si gurrët e varrevet.

Erdhën me sy plot urrejtje
dhe vranë rrugët e dritaret
e në majë të thikave të ndryshkura
vunë zogjt' e trollit,
zogjit' që me sqeptha shkruanin në qiell
emrin e oxhaqeve tona.

Erdhën...
Shkaben e vdekjeve e vunë
mbi varret e dërmitura të gjyshërve,
mbi sofra
dhe me pikla plumbi shkruan emrin e tyre
buzë djepeve të foshnjave të zverdhura.

Prej asaj dite, hej,
përplaset një gjëmë logjeve të erërave,
një lemëritje
që eopton qiellin
me fjalë të vdekura.

II

Dikush në mes nesh e ngriti gishtin gjer të flaka,
gjer te lartësitë e mospërkuljes —
.shpata e parë ia preu krahun e qëndresës.

Dikush prej nesh e ngriti gjuhën gjer te hiri,
gjer të fjala e pathënë —
shpata e dytë ja këputi rrezet e dashura të tokës

Dhe këngëtari ynë
mbet itë llomotitë për kulmet e errëta,
për majet e kuqe,
për tymrat e dalë nga shpirtrat e vuajtur
dhe zogjve s'u kishte mbetur tjetër
veç të ciceronin në kremtimet e gënjyera
të gjakut,
të ngrenin lart në kreni veten e përbuzur,
veten e tyre të harruar nga vetja,
e poshtë e lartë
në flamurin tonë të djegur
merrte frymë kobi...

III

E fërkoi syrin e djathtë,
syrin e tretur në re,
dhe vërejti oxhaqet e shtëpive
tek ngrinin në qiell tymin
e shpirtërave tona:

Erdhën me akuj në buzë,
erdhën me hekur ndër zemra,
hynë me frikën në duar
dhe përtypën një skelet të gjallë,
aty ku i binte ai
aty ku u tregonte përralla nipërave të hutuar.

E lidhën këmbëduarsh
dhe ja shëmtuan ballin e vrarëlije
duke kënduar këngë të vjetra gjaku
në të cilat shembej çdo gjë
që kishte krijuar.

Erdhën...
tërë natën rrëmihen tokën gjer në ujë
gjer në fund të jetës sonë në rrëmujë.

Diku poshtë gjetën teneqe të ndryshkura,
diku poshtë gjetën eshtra të thyera,
diku poshtë gjetën dorëzat e kalbura
të lahutave dhe fjalë të përgjakura
në të cilat ishin thyer dhëmbët e shekujve.

Rreth nesh vajtonte era
rreth nesh uluronin bishat
mbi gjakun tonë të mbetur.
IV

E ngriti kokën nga qielli i mrrolur.
Rigonte:

Kënga e parë

Nëse doni të dini si e qet tufën bima ndër ara,
vërend rrudhat e mia si lavra të erërave,
se kjo është toka e tyre lavruar moteve të egra,

nëse doni të dini cila. është dashuria ime,
le të flasë kulla e shpuar,
le të flasë tok.a e stolisur me varre,
sepse të çarave të saj një zë prore ka jehuar:

Për gjuhë,
për tokë,
për nder
na kurrë s'jemi ngopur nga vdekjet...

Kënga e dytë

Rrënoni bjeshkët e nemura, rrënoni.
Jeta le të shkimbet
në vatrat pesë herë të kallura,
ujë le të dalë
aty ku janë shtruar sofrat,
bollat le të zvarrisen
aty ku anë ndezur zjarret,

mordjet le të pushojnë
aty ku janë përkundur djepet,
se dikush e paska vjedhur diellin
diellin e betimeve tona kryelarta..

V

Te Ura e krahëve të djegur
u tërbuan kërramzat e shpirtit

të Ura e krahëve të sosur
u gjet një grumbull skeletesh
të përdredhura

dhe do copëza të harruara të natës
që shitojnë rrezet e para të agimit

aty prore zogjtë thurin elegjinë e blerimit...

VI

E gjuajti duqin e cigares në ujë
dhe fshani —
nëpër shtëpia shtrihej terri:

Merre tupanin — më pat thënë babai
e dil në kodër të fshatit,
në kodrën e bjerrjeve
dhe qëndresave tona.

Rrahe me thupër e mësukë
gjersa të ngrihet fryma e fundit
në ballin e tij plotë rrudha.

Dil e rrahe
e stërrahe
që ngrohësh zemrat e këputura

Dil e mbaje fjalën në krisma
që mos të rrënohet mbi kokat tona qielli

2

Kam thirrur
gjersa nga qielli ka pikluar breshër
kam kërkuar zjarr nga bjeshkët e Nemuna,
ato janë kthyer në ujë
kam kërkuar ujë nga fushat e thata
ato jonë kthyer në zjarr —
në fillim e në mbarim
fjala ime e kallur.

VII

Vetima shtatëkrerëshe shkruante emrin e asaj nate
gjëmimeve tona të shfrenuara:

Zëri i parë:

Mbyllni dyert sonte, jehoi një zë i shterrur,
se po vjen një stuhi me vdekje në duar.
Fshehuni nëpër kullat e hutuara
dhe vëreni dritareve
se ç'po ndodh me ne sonte!...

Zëri i dytë:

Një re e zezë e ka verbuar diellin
që të fiket fisi yrA i mallkuar
dhe s'do të dijë askush nesër
se këtu janë kënduar këngë për lirinë e dashur,
për fitoret që janë nxjerrë nga gjaku.

Zëri i tretë:

Më mirë të largohemi nga ky vend i nemur
na hupanat e rrugëve të shpuara,
na ushtarët e pluhrosur
po ikim më mirë
se s'do të kemi vend as ndër varre
le të mbetet mbrapa këmbësoria jonë e kuqe.


Zëri i katërt:
Po mbëtem në ujë
Ose veten po e vrasim si gjithmonë
ferra le të lulëzojnë
gjurmëve tona.

Zëri i pestë:

Jo, jo    u shkreh një zë i fortë në log,
këtu do të rrimë
si gjyshërit tonë më parë
ku dielli rreshk i ka fytyrat tona
si drithnajat ndër ara,
ku na kanë bërë heronj nënat ninullave të shpirtit
ku shkruar i kanë sytë tanë me puthjet e ngrohta
si flaka

Zëri i gjashtë:

Këtu do të qëndrojmë
edhe sikur të rrënohet mbi ne murana e qiellit
se më lehtë është të vdesësh ku të njohin,
ku të përcjellin i madh e i vogël gjer te varri
ku të përlotin vajtoret për të mirat e bëra,
ku mbetesh këngë e pashuar
se sa të digjesh shtigjeve të botës
i untë për tokë e varre...

KOSOVE ZOG I DIELLIT

I

Je fjalë e ruajtur nga dheu

që hyn nëpër gjak

e del nëpër diell

je krahëror i shpuar nga plumbat

krua i gjetur në palcën e shkëmbit

të nxirë nga gjuajtjet nëpër kohë

Kosovë lahutë e djegur këngësh

E thirrjesh ndër revolucione

II

je emër i paksuar në luftë

për të mbetur e bukur

për gjuhën që s'deshi të këputet

nga rrenjët e legjendës së vjetër

je stuhi e vringëllimave të shpatave

tokë e bleruar ndër ëndrra

tokë e rritur në gjinj

nëpër vite e shekuj

Kosovë pushkë e gjatë e zbrazur

nga rruga e nga pylli

III

E gurë të thyer mbi gurë

                                     e mur —

shpend i vrarë në bebëza

e gurë të ngrënë mbi rrashtë

                                     e duar —

durim i gjakut në emër

e rrashtë e shpuar mbi gurë

                                     e flamur —

lum i zi lum i kuq në zemër

IV

je ylli im dhe vdekja ime

kë zërin e ninullave

ninullave të kënduara kryengritjeve

je gjuha ime dhe ashti im

ke formën e sofrës —

sofrës së dasmave të kuqe

je e tashmja dhe e ardhshmja ime

ke syrin prej lulediellit —

lulediellit të skuqur nga flaka e pushkës

të rritur nga gjaku e djersa

V

djepi yt më ka rritur

djepi yt më ka plakur

                        Rrugët tymojnë

në prehrin tënd jemi gjetur

në prehrin tënd kemi mbetur

                        Këngët jehojnë

Kosovë tokë e paepur

VI

pas teje

shekujt gurë të shpuar breg rrugëve

                                    ëndërrojnë

pas teje

dejtë e tharë rreth zemrave

                                     lotojnë

pas teje

kullat e verbuara ditëve të përflakura

                                     recitojnë

pas teje

tokë e qiell muze eshtrash e dritash

                                     gjakojn

pas teje

pas teje

fjalët e mia të ngurëzuara në shkëmb

                                     të kërkojn

 

VII

të kërkoj ndër libra

të gjej në gjuhë —

rrethatore e ngrirë e brezit

të kërkoj nëpër dete

të gjej në shkëmb —

fanar i dritës dhe i gjakut

të kërkoj ndër varre

të gjej në tufat e kallinjve

si mustaqet e rritura të nipave –

Kosovë lavër e skuqur e ballit tim

VIII

të dua për farën

që tufoi edhe ndër varre

edhe mes gishtërinjve

edhe ndër sy

të dua për farën

që s'e kalbi as gjaku

që s'e mërdhiri acari

që s'e shterri as thatësira

të dua për duart

që libra shkruajnë

për ikjet e kthimet tua

nëpër fërfëllaza e të reshura

të dua për kullat triherë të kallura

të ndërtura sërish nëpër krisma

të dua për emrin që shkrove

me maje të briskit nëpër lisa

për shqiponjat që i qendise

shamiave të djemve të vetëm

për ndjekjet rrahjet vdekjet

Mehmet Dinës

për yrishet e tij sukave

për pushkën e tij pa rrip

për fishekët e tij nëpër xhepa

të dua për damarët e dritës

në duart e Din Mehmetit

IX

e kullat e djegura të mbikullave

lomsha flake në qiell

e pushkët e heshtura nga pushkët

                                                për një emër

për një djep për një qiell —

recital i gjuhës

kosovë krismë e gjatë

X

qëndroj para teje me një pushkë

e me një laps —

porosia jote më kallë

fryma jote më jep zemër jetë më jep

qëndroj para teje me një drapër

me një çekan —

syri yt dashuri e zjarrtë

XI

të dua për duart e qara duke lidhur

shekujt sukave të zgjuara

për duart mbi tanksa të Hitherit

                                                e Musolinit

për pishtarët e lirisë

të dua për këngët e babait

mbrëmjeve pa dritë

për fishekët e tij nëpër xhepa

për lutjet e nënave vetëtimave

për pranverat që nxjerre nga gjoksi

për yjet diejt tokës së plleshme

të dua për duar që ngrejnë ura

që lidhin në mesveti popujt

për ato që ndërtojnë shkolla në fshat

Kosovë shqipanjë vallëtare shkëmbinjsh

dhe fushash të bleruara

të dua për një kështjellë eshtrash

për një shpatë

për një emër

për gjithçka që shihet e preket

për gjithçka në ëndërr e zhgandërr

të dua kur qeshi kur qaj

kur ngritem kur zbres

kur eçtohem kur kam uri

kur dashuroj kur çmendem

Kosovë zog i Diellit...